Γιατί να φυλάξω ή να δωρίσω ομφαλικό αίμα;

Η συλλογή και φύλαξη των βλαστικών κυττάρων κάθε παιδιού την ώρα του τοκετού, δεν είναι κάτι νέο στην Ελλάδα. Όπως στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης (με εξαίρεση τη Γαλλία) αλλά και του υπόλοιπου ανεπτυγμένου χώρου, έτσι και στη χώρα μας λειτουργούν τόσο δημόσιες όσο και ιδιωτικές εργαστηριακές μονάδες φύλαξης ιστών και κυττάρων, γνωστές κι ως «Τράπεζες Βλαστοκυττάρων».

Η διαφορά ανάμεσα στα δύο μοντέλα είναι κατά βάση νομική: στις μεν «τράπεζες δημόσιας πρόσβασης» δωρίζουμε αν θέλουμε το ομφαλικό αίμα του παιδιού μας και συνεπώς αυτό δεν μας ανήκει, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιονδήποτε άλλον ιστοσυμβατό άνθρωπο σε Ελλάδα ή εξωτερικό, στις δε «ιδιωτικές τράπεζες φύλαξης» μπορούμε να φυλάξουμε έναντι αμοιβής το ομφαλικό αίμα του παιδιού μας, το οποίο όμως παραμένει στη δική μας κυριότητα, και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε άλλον άνθρωπο χωρίς τη δική μας συναίνεση. 

Γιατί είναι πολύτιμο το ομφαλικό αίμα;
Η φύλαξη του ομφαλικού αίματος, είτε αυτή αφορά σε δωρεά είτε σε ιδιωτική φύλαξη, είναι ιδιαίτερα σημαντική και έχει αποδειχθεί σωτήρια για πολλούς ανθρώπους (μέχρι στιγμής έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 20.000 μεταμοσχεύσεις ομφαλικού αίματος παγκοσμίως). Η αξία του ομφαλικού αίματος έγκειται στους πληθυσμούς βλαστικών κυττάρων που αυτό περιέχει. Μέχρι στιγμής έχουν ανακαλυφθεί 5 διαφορετικοί τύποι βλαστικών κυττάρων στο ομφαλικό αίμα (αιμοποιητικά ή HSCs, μεσεγχυματικά ή MSCs, ενδοθυλιακά ή EPCs, ολοδύναμα σωματικά ή USSCs και πολύ μικρά ομοιάζοντα με εμβρυονικά ή VSELs), οι δυο πρώτοι εκ των οποίων χρησιμοποιούνται ήδη στην κλινική πράξη ενώ οι υπόλοιποι έχουν δώσει μέχρι στιγμής μόνο πειραματικά αποτελέσματα. Στις σημερινές εφαρμογές των βλαστοκυττάρων του ομφαλικού αίματος συμπεριλαμβάνονται τόσο «εγκεκριμένες θεραπείες» (αφορούν κυρίως σε αιματολογικά και μεταβολικά νοσήματα καθώς και κάποιους τύπους καρκίνου) όσο και κρατικά αδειοδοτημένες «κλινικές δοκιμές» (αφορούν σε αιματολογικά, καρδιολογικά, νευρολογικά και αυτοάνοσα νοσήματα, καθώς και σε αισθητικές παρεμβάσεις, ορθοπεδικά προβλήματα, αποκατάσταση τραυματισμών κ.α.).

Υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί;
Οι μεταμοσχεύσεις ομφαλικού αίματος, ειδικά όταν αφορούν σε θεραπείες αιματολογικών νοσημάτων, υφίστανται δύο βασικούς περιορισμούς. Πρώτος, πολλά - αλλά όχι όλα - από τα αιματολογικά νοσήματα είναι κληρονομικά, και συνεπώς το ομφαλικό αίμα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον ασθενή από τον οποίο προέρχεται (τα δικά μας βλαστοκύτταρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εμάς τους ίδιους μόνο σε επίκτητα νοσήματα, δηλαδή νοσήματα που προκύπτουν αργότερα, από μη – κληρονομικά αίτια, όπως π.χ. η έκθεση σε επικίνδυνα χημικά, ακτινοβολίες κ.α.). Στις περιπτώσεις που το νόσημα είναι κληρονομικό, ιδανικότερη εναλλακτική είναι η μεταμόσχευση ομφαλικού αίματος από ιστοσυμβατό αδερφό (γι’ αυτό και οι ιδιωτικές τράπεζες προτείνουν τη φύλαξη των ομφαλικών μοσχευμάτων κάθε νέου μέλους της οικογένειας). Δεύτερος, η ποσότητα των βλαστοκυττάρων μιας μονάδας ομφαλικού αίματος μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να μην είναι επαρκής. Σε ορισμένα αιματολογικά νοσήματα, η απαραίτητη δόση βλαστοκυττάρων είναι ανάλογη με το σωματικό βάρος του ασθενούς αλλά και το είδος της ασθένειας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η ίδια μονάδα ομφαλικού αίματος μπορεί να είναι επαρκής για μία ασθένεια και ανεπαρκής για μία άλλη ή επαρκής για έναν ασθενή σε νεαρή ηλικία και ανεπαρκής για τον ίδιο ασθενή σε μεγαλύτερη ηλικία (ή βάρος). Ειδικά για την άρση του δεύτερου περιορισμού γίνονται έντονες προσπάθειες διεθνώς, προκειμένου να καταστεί δυνατός ο εργαστηριακός πολλαπλασιασμός των αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων (οι υπόλοιποι πληθυσμοί βλαστοκυττάρων του ομφαλικού αίματος ήδη μπορούν να πολλαπλασιαστούν εργαστηριακά).

Ποιές είναι οι προοπτικές για τη χρήση του ομφαλικού αίματος;
Οι προοπτικές των βλαστοκυττάρων του ομφαλικού αίματος είναι μάλλον λαμπρές. Ήδη χρησιμοποιούνται ως μόσχευμα για περίπου 70 διαφορετικές ασθένειες. Περισσότερες από 700 κλινικές δοκιμές αφορούν στο αμφαλικό αίμα, ενώ περισσότερες από 100 χιλιάδες επιστημονικές εργασίες που αφορούν σε αυτό έχουν δημοσιευθεί. Δύο από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους των βιοϊατρικών επιστημών εστιάζουν στη χρήση βλαστικών κυττάρων, όπως αυτά του ομφαλικού αίματος. Ο πρώτος, η «Αναγεννητική Ιατρική», εστιάζει στη χρήση τους για την επούλωση, την αναζωογόνηση ή την αναγέννηση ιστών, που έχουν υποστεί βλάβη είτε εξαιτίας κάποιου νοσήματος είτε από τη φθορά που προκαλεί ο χρόνος. Ο δεύτερος, η «Μηχανική Ιστών», εστιάζει στην εργαστηριακή κατασκευή «ανθρώπινων ανταλλακτικών», κατασκευασμένων ειδικά για τον κάθε ασθενή, με πρώτη ύλη τα δικά του βλαστοκύτταρα. Οι παραπάνω έρευνες δεν περιορίζονται βεβαίως στα νεογνικής προέλευσης βλαστοκύτταρα. Συμπεριλαμβάνουν τα εμβρυονικά βλαστοκύτταρα που λαμβάνονται μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση – διαδικασία ωστόσο που έχει σε κάποιες περιπτώσεις οδηγήσει σε καρκινογενέσεις – όπως και ενήλικα κύτταρα που εργαστηριακά μετατρέπονται σε βλαστικά – διαδικασία ωστόσο που είναι οικονομικά πιο ασύμφορη, απαιτεί αυστηρότερες προδιαγραφές ασφάλειας κι έχει σαν αποτέλεσμα βλαστικά κύτταρα που είναι πιο γερασμένα. Τα βλαστοκύτταρα που συλλέγονται κατά την γέννηση εξακολουθούν συνεπώς να είναι αυτά που δίνουν τα καλύτερα και ασφαλέστερα αποτελέσματα. Για τον λόγο αυτό συνίσταται σε όλους τους γονείς να φροντίζουν για τη συλλογή τους κατά τη γέννηση των παιδιών τους, είτε για να φυλαχθούν ιδιωτικά – αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες επιβίωσης των μελών της οικογένειάς τους σε περίπτωση που παρουσιαστεί αντίστοιχο πρόβλημα – είτε για να δωριθούν σε τράπεζα δημόσιας πρόσβασης – αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες να σωθεί κάποιος άλλος άνθρωπος.

*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Μοριακός Βιολόγος – Γενετιστής (MSc, PhD)
Δ/νων Σύμβουλος της εταιρίας CRYOTECH (www.cryo-tech.eu)
Εκπρόσωπος τύπου της «Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος (Ε.Ε.Τ.Ο.Α.)»